Het kabinet werkt aan een spoedwet om de huidige noodverordeningen een steviger juridische basis te geven. Daarmee wordt de democratische controle gewaarborgd en kunnen de grenzen van de afwijkingen van de Grondwet door de Tweede Kamer worden aangegeven als ook de mate waarin burgerlijke vrijheden zoals vrijheid van onderwijs en privacy mogen worden beperkt.
Ik heb eerder voor het democratisch tekort van de noodverordeningen gewaarschuwd. Mijn bezwaren werden gedeeld door onder andere de hoogleraren Wim Voermans (Leiden) en Douwe Jan Elzinga (Groningen). Het is de hoogste tijd dat het kabinet deze tekortkoming gaat repareren.
Eind maart heb ik de Veiligheidsregio’s in onder meer Binnenlands Bestuur laten weten dat er een democratisch deficit was in de corona noodverordeningen, die door alle Veiligheidsregio’s met een beroep op de Wet publieke gezondheid en in achtneming van artikel 39 van de Wet veiligheidsregio’s (Wvr) werden vastgesteld. Kernvraag daarbij was of het hoogste orgaan − de gemeenteraad − niet vooraf of tijdens de crisis en bij het opzij zetten van de grondrechten uit de Grondwet gehoord of betrokken moet worden. Veelal wordt gezegd dat het nu crisis is en daarbij het adagium ‘nood breekt wet’ geldt. De gemeenteraad is echter het hoogste democratisch orgaan.
Met de Wvr is er een wijziging gekomen in de bevoegdheden die een burgemeester heeft ten aanzien van de handhaving van de openbare orde. Deze bevoegdheden worden aan de burgemeester toegekend in onder meer de Gemeentewet. In omstandigheden zoals omschreven in artikel 39 Wvr wordt een aantal van deze bevoegdheden echter toegekend aan de voorzitter van de Veiligheidsregio. Om te kunnen beoordelen of de wijziging in de Wvr inderdaad een noodzakelijke wijziging was, hebben we het kabinet in overweging gegeven deze vergaande bevoegdheden van de voorzitters van de Veiligheidsregio’s te toetsen aan de Grondwet. Waarom zijn deze bevoegdheden destijds in de Gemeentewet toegekend aan juist de burgemeester? Wat is de inhoud en reikwijdte van deze bevoegdheden? Hoe wordt de burgemeester bij de uitoefening van deze bevoegdheden gecontroleerd.
De minister van VWS heeft op grond van artikel 7 van de Wet publieke gezondheid, met inachtneming van artikel 39 van de Wvr, de voorzitters van de Veiligheidsregio’s een aanwijzing gegeven om hun bevoegdheden op het terrein van openbare orde en veiligheid in te zetten om de verdere verspreiding van COVID-19 tegen te gaan. In de brieven van de minister van VWS aan de voorzitters van de Veiligheidsregio’s zijn deze wettelijke grondslagen genoemd evenals in de door de veiligheidsregio’s afgekondigde noodverordeningen. Het is juist dat deze grondslagen in de corona-Kamerbrief zijn genoemd. Minister Grapperhaus (Justitie en Veiligheid) heeft de Kamer toegezegd hier in het vervolg scherper op te letten.
De noodverordeningen van de 24 Veiligheidsregio’s waren gebaseerd op de RIVM-richtlijnen om verdere verspreiding van het COVID-19 virus te voorkomen. De wettelijke grondslag via de noodverordeningen voortvloeiend uit de Wvr was een zwakke basis met gebrek aan democratische grondslag. Het kabinet neemt thans de diverse aanbevelingen over en komt begin mei met spoedwetgeving. De hoogleraren staatsrecht Jan Brouwer (RUG) en Jon Schilder (VU) pleiten eveneens voor spoedwetgeving om het democratisch deficit op te heffen.
Inmiddels blijken in meerdere landen overheden (Letland en Hongarije) de regeringen de coranacrisis aan te pakken om vrijheden en privacy van burgers in te perken. De secretaris-generaal van de Verenigde Naties heeft regeringen opgeroepen vrijheden en privacy van burgers niet onnodig en in strijd met de mensenrechtenverdragen in te perken.
Het kabinet Rutte III komt eind deze week met spoedwet om alle coronamaatregelen en stevigere wettelijke basis te geven. De nieuwe wet moet een einde maken aan het democratisch deficit waarbij vrijheden en privacy werden ingeperkt zonder wettelijke en grondwettelijke grondslag. Alle anderhalve meter-maatregelen waarbij vrijheid van onderwijs en godsdienst worden aangetast en privacy wordt geschonden door de noodverordeningen worden in een wet vastgelegd. Ingaan tegen de Grondwet is alleen toegestaan indien dat wettelijk is vastgelegd.
Eric Meijer, directeur JVO-Academie
